ÇİNİ NASIL YAPILIR > HAMURUN HAZIRLANIŞI

Gerekli olan hammadde (silika, soda, kursun) elde edildikten sonra ustalar fritli hamuru yapmaya hazırdırlar. Bütün bu maddeler iyice öğütüldükten sonra bir bezden geçirilirdi. Iznik 'li ustaların kendilerine has kursun fritli hamur hazırlama biçimlerini incelemeden önce Iran'da ve Kütahya'da sır için yapılan kurşunlu frit yapım yöntemlerini anlamak gerekir. Üstad Ali Muhammed iki yöntem önermiştir. Her ikisinde de, soda ve silika büyük olasılıkla özel bir fırında eritilerek, öğütülmüş sodalı frit elde edilir.

Seçeneklerden biri, sodalı friti, soguk olarak, öğütülmüş kursun oksitle karıştırmak ya da bu kursun sodalı frit karışımı, karışım soğutulup öğütüldükten sonra yeniden fırınlamaktır. ikinci yöntem daha iyi sonuçlar vermiştir.

Bugün Kütahya 'li ustalar eskiden olduğu gibi ikisinin karışımı bir yöntem uygulamaktadırlar. Frit fırınlan yerine, fırının ateşlikleri içine yalaklar yapmışlar sonra bu yalakların duvarlarını 2-3 cm kalınlığında öğütülmüş ıslak kuvars ile kaplayıp elleriyle bastırarak sıvamışlardır. Söylendiğine göre, bu sıvama işleminin üç ayrı yararından ilki, sır karışımını asin ısıdan koruması, ikincisi şirin bağlama özelliğinin gelişmesine yardımcı olması, üçüncüsü de sertleşmiş fritin yalaktan çıkmasını kolaylaştırmasıydı. Silika, soda ve kursun karışımı etrafı sıvanmış yalağa dökülerek erimesi ve kalsine olması sağlanır. Soğumuş sır topağı buzlu cam görünümündedir ve kuvars ile sıvanmış yüzeyden ayrılarak parçalara bölünür. Frite yapışmış olan tüm kuvars tanecikleri üstünden kazınır, frit parçacıkları yıkanır, kırılır ve değirmenlerde yas öğütme ile öğütülür.

İznik 'li ustaların hangi yöntemi kullandıkları kesin olarak bilinmez. Ancak Iznik Müzesi müdürü, Ali Zafer Çakmakçı tarafından yapılan kazıda elde edilen frit parçacıklarından, v Milet isi' yapan çömlekçilerin Ebu'l Kasım'ın su ile çatlatma yöntemini kullanmadıkları anlaşılır. Ayni kazıda bulunan gevsek bir biçimde pekiştirilmiş kuvars parçacıklarının, yalak sıvasından kalanlar olduğu sanılmaktadır. Bu da günümüz Kütahya Üretim biçiminin kökenin İznik 'e dayandığını düşündürebilir. Ancak, bugüne değin, Iznik 'de yapılan kazılarda, ateşliklerinde yalaklar bulunan fırınlara rastlanmamıştır. Bu nedenle özel frit fırınlan inşa ettikleri ya da Üstâd Ali Muhammed'in tanımladığı gibi friti, toprak kaplarda erittikleri düşünülebilir.

Çömlekçi artık %80 silika, %10 beyaz kil, %10 cam frit ile hamurunu yapmaya hazırdır. Kil, ısıtılarak boza kıvamına gelene kadar sulandırılır. Çamurun topaklanması için çömlekçiler bu karışıma büyük olasılıkla, sirke, idrar ya da üzüm sırası katmışlardır. Bunların hamur karışımlarındaki kullanımlarına ilişkin herhangi bir ipucu yoksa da bugün Iran 'da astar karışımlarında kullanılmaktadır. Meybod 'da boza kıvamındaki çamuru ince bir bezden öğütülmüş frit ile silikanın üstüne süzülür ve bu karışım çömlekçiler tarafından yarim saat kadar ayakla çiğnenirdi. Daha sonra teknelerde elle iyice yoğrulan karışım bir yerde üst üste yığılırdı. Karışım güneşte kurutularak suyun fazlası alınırdı. Kurutma işlemini hızlandırmak için, bu karışım tuğlaların üstüne ya da alçı kaplara dökülürdü.

Artık bu biçimsiz kütleye bir biçim ve ses kazandırmak çömlekçinin göreviydi.